Δελφικές Γιορτές, 1927
Γιορτές
που οργανώθηκαν το 1927 και το 1930 στους Δελφούς, με πρωτοβουλία του
ποιητή Άγγελου Σικελιανού και της αμερικανίδας συζύγου του Εύας Πάλμερ -
Σικελιανού.
Αποσκοπούσαν στην πραγμάτωση του μεγαλόπνοου οραματισμού τού ποιητή
περί Δελφικής Ιδέας (συγκερασμός της αρχαίας τραγωδίας, της βυζαντινής
μουσικής και της λαϊκής τέχνης), με την ίδρυση μιας νέας αμφικτιονίας,
στην οποία θα εκαλούντο εκπρόσωποι της διεθνούς πνευματικής ζωής και θα
συνεργάζονταν για την προαγωγή της φιλίας, της ειρήνης και της
συναδέλφωσης των λαών.
Οι πρώτες Δελφικές Εορτές άρχισαν στις
9 Μαΐου 1927 και διήρκεσαν τρεις μέρες. Περιλάμβαναν παραστάσεις αρχαίου δράματος με ερασιτέχνες ηθοποιούς (
Προμηθεύς Δεσμώτης του Αισχύλου), γυμνικούς αγώνες, συναυλίες βυζαντινής μουσικής, διαλέξεις και εκθέσεις λαϊκής χειροτεχνίας. Επαναλήφθηκαν την
1η Μαΐου του 1930, όπου παρουσιάσθηκαν οι
Ικέτιδες
του Αισχύλου. Η ερμηνεία της τραγωδίας απέβλεπε στην αναβίωση του
αρχαίου τρόπου διδασκαλίας, αλλά η μουσική που συνόδευε τα χορικά
βασιζόταν στο βυζαντινό μέλος. Τις ενδυμασίες των ηθοποιών είχε υφάνει η
ίδια η Εύα Σικελιανού πάνω σε πρότυπα της λαϊκής τέχνης.
Ο Άγγελος Σικελιανός με τη σύζυγό του Εύας Πάλμερ
Τις
εκδηλώσεις παρακολούθησαν πολυάριθμοι διανοούμενοι, καλλιτέχνες και
δημοσιογράφοι απ' όλα τα μέρη της γης, οι οποίοι αφιέρωσαν ενθουσιώδη
σχόλια και άρθρα. Υπήρξαν, όμως, και αρκετά αρνητικά. Ο
Νουμάς
(Ιούνιος 1930) παραλλήλισε τον Σικελιανό με τον Μουσολίνι, παίρνοντας ως
αφορμή μια φράση της «Δελφικής Έκκλησης», η οποία μιλούσε για τη
δημιουργία μιας νέας «δελφικής γενιάς». Ο
Ριζοσπάστης
(5/5/1930) καταφέρθηκε κατά του εγχειρήματος Σικελιανού, αναφέροντας ότι
«η προγονοπληξία ήταν ανέκαθεν λόξα της αστικής Ελλάδας. Η περιβόητη
δελφική προσπάθεια δεν είναι παρά ένας παθολογικός μυστικισμός της
αστικής τάξης που καταρρέει και ζητάει παρηγοριά στο ένδοξο παρελθόν…».
Παρότι οι
Δελφικές Εορτές έδωσαν μεγάλη ώθηση στον σχεδόν
ανύπαρκτο εκείνη την περίοδο τουρισμό και τη διάδοση της λαϊκής τέχνης
στο εσωτερικό και το εξωτερικό, δεν επαναλήφθηκαν έκτοτε, επειδή το
ζεύγος Σικελιανού, που είχε αναλάβει σχεδόν όλα τα έξοδα, εξαντλήθηκε
οικονομικά. Το δε φτωχό ελληνικό κράτος, έχοντας άλλες προτεραιότητες,
δεν φάνηκε πρόθυμο να υποστεί τις απαιτούμενες δαπάνες.
Το όραμα του Άγγελου Σικελιανού συνεχίζει, κατά κάποιο τρόπο, σήμερα
το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο των Δελφών, που ιδρύθηκε το 1977, με
πρωτοβουλία του τότε πρωθυπουργού
Κωνσταντίνου Καραμανλή.
Σύμφωνα με τον ιδρυτικό του νόμο, σκοπός του Ε.Π.Κ.Δ. είναι «η
ανάπτυξις των κοινών πολιτιστικών στοιχείων ,τα οποία ενώνουν τους λαούς
της Ευρώπης». Στο Ε.Π.Κ.Δ. ανήκει το Μουσείο Δελφικών Εορτών, που
στεγάζεται στο σπίτι του Άγγελου και της Εύας Σικελιανού στους Δελφούς.
Περιλαμβάνει φωτογραφικό και έντυπο υλικό από τις Δελφικές Εορτές,
κοστούμια από τις παραστάσεις αρχαίου δράματος, τον περίφημο αργαλειό
της Εύας Σικελιανού, χειρόγραφα κείμενα του ποιητή και άλλα αντικείμενα.
=====================================================
ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΔΕΛΦΙΚΕΣ ΕΟΡΤΕΣ (1927)
Η αποδοχή τους από τον κριτικό κόσμο της εποχής
Το παρόν άρθρο εστιάζει στην απήχηση που είχαν οι πρώτες Δελφικές Εορτές, τις
οποίες διοργάνωσαν ο Άγγελος Σικελιανός με τη σύζυγό του Εύα Πάλμερ
το Μάιο του 1927 στους Δελφούς, και στη γενικότερη αποδοχή τους
από τον κριτικό κόσμο της εποχής. Οι γιορτές αυτές ήταν αποτέλεσμα
του μεγαλόπνοου οραματισμού του ποιητή για τη Δελφική Ιδέα και
απέβλεπαν στο να ξαναγίνουν οι Δελφοί «ομφαλός της γης», κέντρο
μιας παγκόσμιας αμφικτιονίας, όπου το πνεύμα του αρχαίου ελληνισμού
μέσα από την αναβίωσή του θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση της
ενότητας του παγκόσμιου πνεύματος, που θα οδηγούσε την ανθρωπότητα
σε ψυχική και πνευματική λύτρωση.
Ο Σικελιανός, μάλιστα, οραματιζόταν
και την ίδρυση Πανεπιστημίου στους Δελφούς. Ψυχή, πάντως, του όλου
εγχειρήματος υπήρξε η Εύα Πάλμερ, η οποία πέρα από την οικονομική
εισφορά της κατέβαλε μεγάλη προσωπική εργασία, δουλεύοντας ακαταπόνητα,
συμμετέχοντας στις πρόβες, προσπαθώντας να ρυθμίσει και την τελευταία
λεπτομέρεια.
Οι Πρώτες Δελφικές Εορτές διήρκεσαν δύο ημέρες και η διοργάνωσή
τους περιελάμβανε παράσταση του Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου,
γυμνικούς αγώνες, λαϊκούς χορούς και έκθεση λαϊκής τέχνης. Επαναλήφθηκαν
το 1930 (Δεύτερες
Δελφικές Εορτές), στο πρόγραμμα των οποίων περιλαμβανόταν
εκτός από τον Προμηθέα Δεσμώτη και παράσταση των Ικέτιδων του Αισχύλου.
Οι παραστάσεις αυτές αποσκοπούσαν στην αναβίωση του αρχαίου τρόπου
διδασκαλίας. Η μουσική, που συνόδευε τα χορικά, βασιζόταν στο βυζαντινό
μέλος. Τις ενδυμασίες των υποκριτών είχε υφάνει η ίδια η Εύα Σικελιανού
πάνω σε πρότυπα λαϊκής τέχνης.
Η απήχηση των Πρώτων Δελφικών Εορτών ήταν μεγάλη. Γενικότερα
έγιναν δεκτές με ενθουσιασμό από διανοούμενους και λάτρεις
του ελληνικού
πνεύματος. Υπήρξαν, βέβαια, και αρκετοί που αμφισβήτησαν το όλο
εγχείρημα και τις προθέσεις του και κάποιοι που δεν πίστεψαν
ότι θα μπορούσε να είναι εφικτή μια τέτοια προσπάθεια.
Εκείνο που προκαλεί
ιδιαίτερη εντύπωση είναι το γεγονός ότι οι κριτικές που ασκήθηκαν
ήταν είτε ενθουσιώδεις και διθυραμβικές, εξαίροντας το γεγονός,
ως κάτι το εντυπωσιακό και εξαιρετικό, είτε εντελώς αρνητικές
με αιχμηρά βέλη εναντίον της όλης ιδέας και οργάνωσης.
Αυτό φανερώνει
πώς δεν επρόκειτο για μια «χλιαρή διοργάνωση», αλλά για ένα γεγονός
ιδιαίτερα έντονο, που είτε εντυπωσίασε θετικά προκαλώντας ρίγη
συγκίνησης, είτε έκανε τόσο αρνητική εντύπωση, ώστε επικρίθηκε
ιδιαίτερα καυστικά.
Στην αρχή του εγχειρήματος ο Άγγελος και η Εύα πραγματοποίησαν
την Άνοιξη του 1924 την πρώτη συγκέντρωση πνευματικών ανθρώπων,
για να τους ανακοινώσουν τα σχέδιά τους για τις δελφικές γιορτές.
Είχαν καλέσει 100 περίπου ανθρώπους του πνεύματος, στους οποίους
παρουσίασαν την ιδέα τους. Αρχικά, όλοι χάρηκαν για την επιλογή
του τόπου. Η ανταπόκρισή τους, όμως, στην όλη ιδέα, όπως έγραψε
η ίδια η Εύα, ήταν σαν να είχαμε μιλήσει σε ανδρείκελα. Από τότε
κιόλας στην Αθήνα το Δελφικό σχέδιο ήταν για πολλούς ένας χλευασμός.
Ωστόσο, οι ίδιοι συνέχισαν ακαταπόνητα τη δουλειά τους για τρία
χρόνια.
Όταν οι γιορτές ορίζονται για το 1927 αρχίζει η διαφήμισή τους
(φυλλάδια, προκηρύξεις, δημοσιεύσεις σε εφημερίδες κλπ). Ο
Σικελιανός δημοσιεύει στο Ελεύθερον Βήμα δύο άρθρα (26
και 29/ 08/ 1926),
για τα οποία γνωρίζει επιθέσεις αλλά και θετική αντιμετώπιση.
Χαρακτηριστική είναι η θέση του Σ. Στεφάνου (14/04/1927), ο
οποίος βλέπει σημαντικό
θεατρικά το γεγονός, αλλά πιστεύει πως δεν ήταν δυνατό να γίνει
τίποτε. Γράφονται πάρα πολλά σχόλια πριν τις γιορτές, θετικά
και αρνητικά. Πολλοί είναι υποστηρικτές της ιδέας (π.χ. η Έλλη
Λαμπρίδη,
Ελεύθερος Τύπος, ο μουσικός Φ. Πετυρέκ, Βραδυνή κ.α.). Στην
ουσία όμως ο Σικελιανός είναι μόνος του με αληθινό συμπαραστάτη
την
Εύα.
Τα προγνωστικά για τις γιορτές έκλειναν μέσα τους ένα φόβο
για το εγχείρημα, είχαν όμως και μια συγκίνηση, που εξέπεμπε
το ίδιο
το ζεύγος με την ακαταπόνητη δραστηριότητά του. Η Βραδυνή (26/04/1927)
γράφει πως λίγο πριν τις γιορτές ο ενθουσιασμός του κόσμου
είχε φτάσει στο κατακόρυφο: Πρόκειται να γίνει γενικός συναγερμός
και να μεταβεί εις τους Δελφούς ολόκληρος η καλλιτεχνική και
κοσμική
κοινωνία μας. Μεγάλη ήταν η φροντίδα του Σικελιανού και της
Εύας
για τους ξένους καλεσμένους, κορυφαίους εκπροσώπους του ευρωπαϊκού
πνεύματος, γιατί αυτοί θα σκόρπιζαν το μήνυμά του στον κόσμο.
Πολλά ήταν τα χρήματα που δαπανήθηκαν στη διάνοιξη των δρόμων
στην περιοχής
Ιτέας – Δελφών, για να φτάσουν ευκολότερα οι επισκέπτες. Η
ίδια η Εύα ναύλωσε καράβια, έχτισε ξενοδοχεία στην περιοχή,
για να
μπορέσει να φιλοξενηθεί ο μεγάλος αριθμός των επισκεπτών. Είχαν
φροντίσει
να τους εξασφαλιστεί το κάθε τι, μέχρι και για τα σκυλιά της
περιοχής είχαν κανονίσει, ερχόμενοι σε συνεννοήσεις με τους
ιδιοκτήτες τους
και με την αστυνομία, να είναι
για τρεις μέρες δεμένα!
Οι γιορτές διήρκεσαν 2 μέρες (9/10 Μαΐου), συνεχίστηκαν, όμως,
και την τρίτη ημέρα με λαϊκούς χορούς και εκθέσεις λαϊκής τέχνης.
Η παράσταση του Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου σε μετάφραση
του Ι. Γρυπάρη έγινε την πρώτη μέρα. Κάθε εφημερίδα είχε στείλει
στους Δελφούς τους πιο «διαλεχτούς» της. Ο Ν. Λαΐδης (Εσπερινή
11/05/1927)
αναφέρει στοιχεία χρήσιμα, για να συλλάβουμε την ατμόσφαιρα
και
την αίσθηση του κοινού: Ο ενθουσιασμός δεν ορίζεται…Να υπήρξαν
κριτικοί, να υπήρξαν θεατές που να μην έλαβαν μέρος στην παράσταση
με όλη τους τη συγκίνηση, με όλη τους την ειλικρίνεια; Που
να μην τους άρπαξε η δίνη του ενθουσιασμού.. Ό,τι έγινε δεν
είχε
ξαναγίνει
ούτε μπορεί να ξαναγίνει…
Αντίθετα η Καθημερινή (10/05/1927) γράφει: Ο αριθμός των επισκεπτών
είναι περιορισμένος, μη υπερβαίνων τα 1000 άτομα. Εντύπωσιν
προκαλεί η εκ των εορτών απουσία του αθηναϊκού κόσμου πλην
ελαχίστων εξαιρέσεων…
Γενικώς η οργάνωσις υπήρξε καλή. Ελήφθη πρόνοια περί όλων,
αλλά δυστυχώς οι εορτασταί είναι ελάχιστοι και αι προμήθειαι
των τροφίμων
θα μείνουν αχρησιμοποίητοι, προοριζόμενοι να χρησιμεύσουν ως
βορά των όρνεων…Πιο κάτω γράφει: Οι στίχοι της αρχαίας τραγωδίας
αντηχούντες
εν μέσω της γαλήνης του όρους επροκάλουν συγκίνησιν. Το σχόλιο
ήταν σαν να είχε παιχτεί το έργο στην αρχαία και όχι στη μετάφραση
του Γρυπάρη! Υπονοούσε, δηλαδή, ότι η μετάφραση δεν ήταν κατανοητή.
Η κριτική για τους ηθοποιούς δεν ήταν ιδιαίτερα θετική από
πολλούς κριτικούς. Θεωρήθηκαν άπειροι: Τους έσωσαν οι Φαιδριάδες,
οι
αντηχήσεις τους και η καλή θέληση του κόσμου, που μαγεύτηκε
από το τοπίο.
Ο Σικελιανός, εκτός κάποιων εξαιρέσεων (Ορέστης Κοντογιάννης,
Ηλίας Δεστούνης), δεν χρησιμοποίησε στην παράσταση επαγγελματίες
ηθοποιούς,
καθώς ήθελε να αναδειχτεί ο ρόλος και όχι η προσωπικότητα του
ηθοποιού. Στο ρόλο του Προμηθέα ήταν ο Γεώργιος Μπούρλος.
Το Χορό όμως οι περισσότεροι τον έκριναν θετικά. Στον αρχαιολόγο
καθηγητή του Πανεπιστημίου Αντώνη Κεραμόπουλο από τις δύο κορυφαίες
άρεσε κυρίως η Κούλα Πράτσικα: …διά των ολίγων διαλογικών της
μερών ήγγισε τας μυχιοτάτας χορδάς της ψυχής των θεατών. Η
μεταλλική φωνή της εξήρχετο πλήρης αισθήματος και πάθους. Η
άλλη κορυφαία,
η Γιαγκάκη, τραγούδησε μόνο. Θετική ήταν και η κριτική του
Άλκη Θρύλου (Νέα Εστία): Ο Προμηθεύς αναστήθηκε σαν δράμα μουσικό…Ο
χορός ξαναπήρε τη θέση που κατά πάσαν πιθανότητα είχε άλλοτε:
την
πρώτη. Ο Γιάννης Μηλιάδης αναγνώρισε την όλη δουλειά της Εύας,
αλλά δεν του άρεσε, όπως και σε πολλούς, η στυλιζαρισμένη στάση
του χορού. Η Εύα είχε την έμπνευση οι κινήσεις του να μιμούνται
τα ανάγλυφα του 6ου και αρχής του 5ου αιώνα, όπου το κεφάλι
και
τα πόδια ήταν profil και το στήθος en face. Όπως αναφέρει:
η Εύα στρώθηκε στη δουλειά με όλη της την ψυχή και κατόρθωσε
να
παρουσιάσει
έναν αυτόνομο χορό που να μην σέρνεται πίσω από τη μουσική,
αλλά να φτερώνει το ρυθμό με την κίνηση…Γιατί όμως έπρεπε
ο χορός να αρχαΐζει; Γιατί να παρουσιαστούν τόσο συχνά οι φόρμες
εκείνες της αρχαϊκής εποχής με το στήθος μπρος και τα πόδια πλάγια;
Από την άλλη, ιδιαίτερα αρνητική ήταν η κριτική που ασκήθηκε
από το Ριζοσπάστη, που θεώρησε τις δελφικές εορτές ως μια εκδήλωση
της κεφαλαιοκρατίας: η σκοτεινότης και η μυστικοπάθεια του
Σικελιανού, χαρακτηρίζει σήμερα όλες τις πνευματικές εκδηλώσεις
της κυρίαρχης
κεφαλαιοκρατίας. Οι δελφικές εορτές αποτελούν μια κατεξοχήν
εκδήλωση επί πνευματικού επιπέδου της ελληνικής κεφαλαιοκρατίας.
Επίσης,
ανέφερε ότι οι παρακμάζουσες τάξεις, όπως τώρα η αστική, αναπολούν
με νοσταλγία το παρελθόν, και παρακάτω: οι σιβυλλικοί λόγοι
του Σικελιανού αφήνουν να υπονοηθεί ότι οι δελφικές εορτές
αποτελούν
την απαρχή μιας κοινωνικής και κρατικής καπιταλιστικής αναγέννησης.
Αντιρρήσεις υπήρξαν όχι μόνο από την αριστερή πλευρά. Το νέο
τότε περιοδικό Ελληνικά Γράμματα, με καλλιτεχνικό διευθυντή
τον Κωστή
Μπαστιά, δηλώνει μέσα τα άρθρα του την αντίθεσή του με τους
θαυμαστές των Εορτών. Ο Βασίλης Ρώτας, επίσης, στο άρθρο
του με τίτλο:
«Το περιεχόμενο των Δελφικών Εορτών. Μετά την παραζάλη. Το
αντίκρισμα της πραγματικότητας» ανέφερε ότι ο Χορός και οι
ηθοποιοί δεν
δέθηκαν
σαν σύνολο αλλά η δράση του καθενός ήταν ανεξάρτητη. Το σκηνικό
ήταν ρομαντικό, σαν τους ψεύτικους βράχους που φτιάχνουν
στα πάρκα, όπως και το προσωπείο, το ντύσιμο και η μελοδραματική
απαγγελία
του Προμηθέα. Η Γιαγκάκη τραγούδησε με λαρυγγισμούς αποκρουστικούς,
η Πράτσικα, όμως, θεατρικά και συγκινητικά. Με σχετική αγένεια
έγραψε επίσης πως μερικές κοπέλες του χορού ήταν χτυπητές
στραβοπόδαρες.
Επίσης, θεώρησε ότι τα προσωπεία δυσκόλευαν τους ηθοποιούς
στην απαγγελία.
Ο Φώτος Πολίτης, παρόλο που ο ίδιος δεν είδε τις εορτές,
στηριγμένος σε άρθρα ομότεχνών του είχε επικριτική διάθεση.
Νιώθει κατηγορηματική
απώθηση για την όρχηση, θεώρησε ότι Χορός και έργο δεν συνδέθηκαν
(αντινομία το να χορεύουν οι κοπέλες, ενώ μιλούν για θλιβερά
πράγματα). Τα προσωπεία τα θεώρησε μάσκες ακαδημαϊκής τέχνης,
πλασμένες χωρίς
σκέψη, ρυθμό & καλλιτεχνική
ελευθερία.
Τη 2η μέρα ακολούθησαν αθλητικοί αγώνες. Όπως ανέφερε το
πρόγραμμα, μετά τους αγώνες θα χόρευαν τον αρχαίο Πυρρίχιο
με πανοπλίες
σε μουσική του Κ. Ψάχου, ενώ το απόγευμα θα γίνονταν τα Σεπτήρια,
χορευτική αναπαράσταση της μάχης του Απόλλωνα με τον Πύθωνα.
Οι
γιορτές θα έκλειναν με επανάληψη του εναρκτήριου ύμνου του
Απόλλωνα και λαμπαδηδρομία στην Ιερά Οδό από τους αθλητές.
Για τους αγώνες,
ο Ροδάς ανέφερε: …υπέροχον το θέαμα του πολεμικού πυρρίχιου
χορού. Ο Πέτρος Αξιώτης στο βιβλίο του «Θάσος», Θεσσαλονίκη
1953, έγραψε
ότι ξαναγεννήθηκαν οι αρχαίες γιορτές.
Οι παραπάνω αναφορές, επομένως, μας δίνουν μια γεύση από
το κλίμα και την αντιμετώπιση του εγχειρήματος αυτού του
Σικελιανού
και
της Πάλμερ. Οι κριτικές του πνευματικού κόσμου και του
τύπου της εποχής υπήρξαν, όπως είδαμε, διττές, θετικές
και αρνητικές.
Η ιδέα
αυτή του Σικελιανού και της Εύας για τη διοργάνωση των
Δελφικών Εορτών υπήρξε πραγματικά μεγαλόπνοη. Οι δυο τους
πίστεψαν
και δόθηκαν ολόψυχα σ’ αυτή, παρά τις δυσκολίες και τα
αρνητικά σχόλια. Είναι
ευτύχημα, πάντως, για μας σήμερα η διάσωση των πρώτων αυτών
Δελφικών Εορτών μέσα από την κινηματογραφική ταινία των
αδελφών Γαζιάδη
της “Dag Film”. Ωστόσο, οι Δελφικές Εορτές δεν μπόρεσαν
να συνεχιστούν, καθώς τα έξοδα ήταν τόσο μεγάλα που οδήγησαν
στην
οικονομική
καταστροφή της οικογένειας Σικελιανού. Έτσι, οι δεύτερες
Δελφικές Εορτές,
που ακολούθησαν το 1930, στις οποίες θα αναφερθούμε σε
επόμενο
άρθρο, ήταν και οι τελευταίες.
Ευφροσύνη Κωσταρά
Φιλόλογος – Θεατρολόγος
